|
Ipi tia Thadou a kitohdel a ina umkhom thei uham ti hi boina suhlhap nadi lampi ahi. Jalun Haokip Social Worker, Western Australia. Email: [email protected] (Updated version: originally published in Eimi Times on 2 September 2017).
Aitih a pat pao le chondan khat neikhom thokhom nam mite kihetjingna Thadou tribe tulang a deilou le amin khel angai e tiho boina hi Thadou hi phung ahi tia pansa u ahi. Thadou hi phung himong hinam ahilouleh kihetna nam (tribe) min joh ham ti hi Thadou thu a lungboina nei ho boina suhlhapthei nadin evidence-based in kihoulimna ananei u hite. 1912 kum a kisodoh John Shakespear sut lekhabu ‘The Lushei-Kuki Clans’ page 191 na le lekhabu dang a jong kisei Pu Thalhun (Pu Elmun, Kipgen leh Haokip penna-pa), Pu Chongloi leh Pu Hangsing penna-pa Thadou (Sehtha chapa) kiti khu Thadou tribe kiseina le kipatna ahipoi. Thadou nam mite lah a pute khat Thadou tia ana kiminsah chu chonset ham, malai peh a pute khat kiminsah ibola ilung phatmo pi diu ham? Thunoh bautam umlou hel a 1956 kum a chu Indian Government in aitih a pat ina kihetnasau Thadou tribe tia recognise inabol u ahitai.
1956 masangpeh, tichu, British te vaipoh lai 1886 a pat tuchangei a jong Assam Government noi a ‘Thadou Mauzadar’ kiti Thadou te a dia kivaipohna institution jong hung umjing peh ahi. Burma a ahile Before Christ (BC) phat lai a pat Thadou thu records hung umpeh a Burmese Government in jong sot a pat Thadou tia recognise ina bol u ahitai. Kum asang aja a sim history hin nei Thadou tribe dem a Thadou tribe hi 1956 a umpan dan a seiho hi thu le la chule thil umdan ahetlou jeh u/ahetthem theilou jeh u ahipen e. Assam a tua Thadou Mauzadar hi 6th Schedule noi a Dima Hasao District Council noi a Revenue Department tobang a um a Thadou te chenna gamsung a gam thu le income, domicile, tribe, no objection le adang dang certificates ho issue bol le tax/revenue kilahna le kipehna government authority khat ahi. Hiche Thadou Mauzadar hi 1886 a pat uma ahitai. Tutua Thadou Mauzadar hi Pu Lenkhojang Chongloi ahi. Burma a Dr. Khupthang Chongloi lekhasutna ah Thadou tribe hi BC khanglai a record anaum ahitai atin, India a Dr Ngamkhohao Haokip in jong Thadou tribe hi 13th century lai a record kimupan ahitai atin ahi. Amani chungchon a Thadou history sun adang dang le British record in jong amani sut toh kitoh in asutdoh uvin ahi. Seibe thei khat chu Burma/Myanmar a hi Thadou hi agammi, tichu indigenous/native group of people, lhingset hina a Chin nampi noi a nambah khat a recognised tribe khat ahin census a jong separate Ethnic Group Code Number (427: Thado) kipe ahi; 1700 kum vel a Bengali ahilouleh British ten Bangladesh a Chittagong Hill Tracts le Tripura gammang lah a cheng thinglhangmi ho akou nau Kuki kiti vang Burma gam a recognised hilou chule thusim hetkham neilou ahijeh in census ah jong Bangladesh a pat Burma a refugee a ana jamlut citizenship le voting rights jong neilou Rohingyas ho toh dinmun kibang a ‘OTHER’ code (code number 914) noi a um ahibou vin ahi.
Thadou hi kichehtah a pao khat tho nam khat kiseina specific term ahin, Kuki ahile Bengali ahilouleh British ten alhangpia hindan kilou ahivang a pao le chonna chom chom nei nam chom chom thinglhangmi ho ana minsahnau generic term ahi. Burma, India le tua Bangladesh a Sylhet a Thadou te migration le settlement chule population jat thu 1912 kum a J Shakespear lekhasut “The Lushei Kuki Clans” page 189 na-ah jong akisei in ahi. Thadou thu seiboi ho hi Thadou ahatmo leh Kuki hatdia ngaito Kuki ngailu dehset dana kiseiho ahi, ahinla thutah chu ahile Thadou thu akiseiboi jeh a Kuki jong Thadou sang a boicheh doh ahitai. Konyak Naga te kom a asating kilhut Kuki jong seiboidi iti le Thadou thu sang a seiboi nathei hatah a tamjo um ahi. Sating kipeh kiti hi upat naopat kihetna ahi. Thadou min in sating thu aki seikha pon Kuki in vang sating chu aupa ahi kiti Konyak Naga te kom ah loupitah in Kut kimanna ah ana lhut tai. Thadou tribe le upat naopat thu seina ding aum poi. Thadou hilouva Kuki joh hi phung dan a kibol chu ahi. Konyak Naga chilhah kahipoi tia pansa in Kuki jong kahipoi tin kidalha leh Thadou deilou Kuki dehset hon ipi asei diu vem? Thadou pao kiminphah masatna pen chu Dr Khupthang in a article “Thado Hungkondohna” asutna page 13 na-ah hiti’n asei in ahi: …Chin Hills Commissioners teni BS Carey le HN Tuck in asut lekhabu ‘Chin Hills’ sunga tua Hakha gama pao ho, Falam gama pao ho, Teddim gama pao ho le Chin Hills sunga pao adangdang hohi Chin Hills lhunjouva hung um ahi ati. Ahinla, Thado pao hi hetphahlou masanglai a pat ana um ahitai atilhon e. Chule Thadou pao hi Chin minam hon common language a anaman u hiding in ginchat aum e atilhon in ahi. British Empire phat lai a Chin Hills Commissioners teni BS Carey le HN Tuck in 1896 kum a ana sutlhon, “The Chin Hills” vol.1 ah chun hitihin asei lhon in ahi: “A group of people came to Burma. They did not have a group name, but they called their language Thado (Minam khat Burma ah ana hung uve. Amaho chun jat le nam min ananei pouve, ahinla apao u chu Thadou tin ana kikou uve). After some years they were called Klang Klangs (Kum ijat jouham chun amaho chu Klang Klang ho ti’n ana kikou e).” Hiche Klang Klang mite hi Chin minam lah a Thado ho ahin Chin minam hung kipatna chu Thadou ahie tin jong Dr Khupthang in hilchetna toh thon aseiben ahi. Chule Thadou te kitouldan (Thadou migration) aseina ah chun Myanmar gamsunga Thado konna Thet (Proto-Thado) chu BC 600 vella lhung ahitau ve. Chin Hills chu 1230 AD a lhung ahiuve ati.
Dr Ngamkhohao Haokip in alekhasut “The Thadou Tribe: Searching For Unity and Progress” na-ah Philip Thanglienmang in a doctoral thesis “An Outline of the Evolution of Dialects and Languages Among the Kuki-Chin-Mizo or Zo Group of People” kiti ah chun Thadou pao hi Burma a Chin-Kuki Linguistic group (pao ho) lah a 1400 AD a hung kilangdoh masapen pao ahi ati, ati. 1400 AD kum a ana kilang doh ahitah le hiche phat masang peh a Thadou pao/paomin Thadou chu ana umpan ahitai tina ahi. Chin-Kuki nammi paoho lah a anaum masapen ahitoh lhona hiche Chin-Kuki tribes dangdang ho paoho hi Thadou pao a pat a khonung a hung pengdoh ahi akiti. Dr Khupthang Chongloi lekhabu “Thado Hungkondohna” page 12 na a kisei 1230- 1400 AD vella Chin Hills a Thado te khosat ho Min le Khomin ho chu: (1) Pu Lunkim – Leijang (2) Pu Chongloi – Jangnoui (3) Pu Kipgen – Tuhmun (4) Pu Hangsing – Vongjang (5) Pu Sitlhou – Jampi (6) Pu Singson – Khojang (Tedim) (7) Pu Guite – Lamjang (8) Pu Lenthang – Molbem (9) Pu Mate – Toulmu (10) Pu Baite – Tuithang (11) Pu Haokip – Chahsat (Kansao) (12) Pu Sontah – Sijang (13) Pu Doungel – Touljang (14) Pu Changsan – Lhungjang/Tungzaang (15) Pu Lhungdim (Tungdim) – Sinam (16) Pu Touthang – Gamngai (17) Pu Haokip khailhah Pu Mangvung – Phaitu (18) Pu Manlun (Chongloui) – Selcham (19) Pu Lhangum – Moulpi (20) Pu Sehtha – Khutlujang (21) Pu Chongthu/Songthu – Chimnoui/Chimnuai ho ahi. Hiche achung a list hi angahna jong hilou maithei, suhmil le hetlou jong um maithei ahi. Hiche khoho hi Thadou ten Chin Hills a akhosat u amasaloi ahin kum 500 a pat 700 vel sot kho nganchang ahin abang hi tuni gei a umnalai le khonung a India/Manipur lang a kho kisem a amin kiputsah jong aum in abang vang kinungchen kitna amin kikhel jong aum e ti’n akisei in ahi. Achung a thu in avetsah chu Thadou thu hung kipatna asottah dan chu tua eiho lah a loi khat in alungphatmo piu Sehtha-Thadou pen masang peh ahitai.
Tribe min Thadou hi mi min a pat hung kiladoh ahipoi ti jong avetsah in ahi. British kivaihomna noija Chin Hills Commissioner teni BS Carey le HN Tuck in Haokip te chu koiho ham ti hetdohna le hilchetna aneina lhon a chun 1896 kum a ana sodoh lhon lekhabu “The Chin Hills” page 4 na-ah “The Chassads belong to the Thado tribe” (Chahsat te chu Thadou tribe ahiu ve) akiti’n ahi. “The Haokips are merely a family of the Thado tribe” (Haokip te chu Thadou tribe sunga family khat mai mai ahiu ve) tin jong aseibe in ahi. 1800 AD lai a Suhte gal thu toh kimat a Haokip ho kho khat Mombee (Lonpi atina) thu aseina ah chun kho haosapu “Nulshun Haokip” (Pu Ngulkhup Haokip aseina) chu “Thado Chief” ati kit in ahi. Pu Ngulkhup chu 1917 laija Thadou hon Sapkangte chunga gal ahinbol diu kona Mrs. Cole koma “Keiho Thadou hon coolie na katongji pouve, British hon nagot got u chu kagouve, kibollu hite” tia ana sei ahi. Thadou thu le history ivet leh Pu Haokip ho akiha minphah pen in ahi. Hiche hi Haokip ho chu Thadou hichom tina ahipon, Thadou nammi lah a atampen te ahikhah jeh u ahibou vin ahi. Hetkit ding khat chu Haokip jouse Thadou tribe a um ahideh kit poi, pao tho le chenna le khanletna mun le phat dungjui a Paite, Simte, Teddim, Gangte le tribe dang dang a um jong aum in hiche hohi kinah kibouna a neilou ding ahimong e. Achung a Haokip ho thu kisei hi tekahna a kisei thu ahin Thadou sung a phung dang ho jong Thadou tribe ahinao thu le la ahilouleh record umcheh ahi. Upat naopat thu a sei ding ahileh tulang a ahina Thadou seilep ho jong amaho dia aupau bena tribe, tekah a Paite, a um ding doltah loi aum in ahinlah aumpou ve, chuleh aupau vin apom Thadou tribe pomnom lou loi aum in ahinlah amahon Thadou aseilep bang a seilep din Thadou tribe pom ho mohseh in thupeh aneikhum jah jah kit uvin ahi. Hitobang a asopi anammi engbolna umchan hi thudih umna dan le khankho neite chonna, India danpi chule Christian hina toh jong kikal hilou ham?
‘A Slight Notice of the Grammar of the Thadou or New Kookie Language’, Stewart, R (1857), ‘The Chin Hills’, Carey, Bertram S. and H. N. Tuck (1896), ‘Thado Grammar’, Hodson C, Thomas (1905), ‘The Lushei Kuki Clans’, Shakespear, J (1912), Pu Longkhobel Kilong in anajih ‘Thadou Lekhabul’ (1924), Pu Teba Kilong in anajih ‘Thadou Anisuba’ (1926), Pu Ngulhao Thomsong in anajih ‘Lekhabul’ (1927), ‘Notes on the Thadou Kuki’ (1929), akhang akhang a thimthu jaila hung kichingpeh ho le Thadou mite chung chang thu sotlaipeh a pat kijihna lekhabu dang dang a thu um ho hin Thadou pao kiti hi Thadou pao tho phung ho jouse pao le kihetna nam min a kihe masapen ahi ti aphotchen ahi. Thadou ina kiti masang uva kihetna min khat ana um inte tia lungdong le nielkal nom loi um meithei ahi, ahinla hiche chu aumkhalou beh thil khat um hisah a pannabei a kisulungdong tobang ahi. Thadou nam sung a kineppi umtah loikhat (2015 kumlhun lam a kiphutdoh) "Reconciliation Forum" (Recons tia kikou-u) kiti hon 'Reconciliation' (kihouchamkitna) thucheng mangcha in Thadou pao tho ho lah a kilungkhat kipumkhatna um nading tin ahung kipei uvin pachat jong aum uvin ahi, ahinla amaho hin phungthu a ngolna (clan fanaticism) chu ahinjom uvin ahin suhat cheh kit tauvin ahi. Thadou dem gunkei phung lamkai ni le thum hon Thadou Inpi in Thadou tribe thu a boi ho toh kihou dia atepnau noplouna a donbutna anapeh nau vah chun amaho ngansena a Recons kibol ahidan ahin seidoh tau vin ahile maitoum a kisel chu kihohjah ahitai. Recons thulhangsapna ah hin ngaito thei thu phabep umjong leh vangset umtah chu ahile Thadou hi phung khat ahisah tei tei kigot a Thadou tribe hi amin akikhelle boina jouse meibol kitolmang bang a kitolmang jeng dia agelkhel khah uhi ahi. Recons lekhabu page 4, 2nd paragraph na a "Eiho akon hilou, India government a kona kikhelna - Thadou tribe recognition..." tia kisei hi Thadou chu imposed identity chule phung khat ahi tia kitilsetna thu ahin, ahinlah hiche hi bul le bal neilou chule historical evidence nielkal a mitmu chang a jou kisei ahibou ve. Phung bulpi ho kilepna a nei Recons in Thadou tribe pom ho chung a minchom khat impose abol kigot joh uhi moral le legal rights neocha jong aneilou u akihet doh u angai in ahi. Kidangtah a Recons in tribe min thua boina suhlhap nading option (lampi) umsun dana Recons lekhabu page 13 (v) na a atahlang chu Thadou deilouna a AKT jong nasatah a ana lhangsap mi phabep deilhen, thusim a hetkhah le kiseikha beh jong hilou mipi’n adeilou jeh a ana losam sa, ‘Khochung’ ahi. Nuijat umthim tah, lungdon jong umthim tah khat chu ahile ‘Khochung’ kiti thucheng kimuna lekhabu/record khatseh umsun a kisei chu John Shakespear in anasut 1912 kum a publish kibol “The Lushei Kuki Clans” page 190 na Thadou thu kisutna a tua Thadou dem hon Thadou ho ati hou chenna kho min ahi. Recons lekhabu page 25 na, point 5 na a Pu Ngulhao Thomsong in 1942 kum a Thadou Bible tia Bible aledoh chu evidence/proof imacha umlouva Thadou chilhah ahijeh a Thadou Bible anasah ahi atikhum jeng ahi.
Pu Ngulhao chun ama SehthaThadou (Thalhun, Chongloi le Hangsing penna pa) chilhah ahijeh a literature kisutna pao min chu Thadou asah mai mai ahile itidan a Sehtha-Thadou chilhah hilou Pu Longkhobel Kilong in ‘Thadou Lekhabul’ (1924) anajih a Pu Teba Kilong in ‘Thadou Anisuba’ (1926) anajih hintem tihi igelle Thadou angohnau hi abul abal umlou thu ahidan aphotchen ahi. Recons lekhabu page 25, point 5 na a Pu Dr T Lunkim in 1971 kum a Kuki Bible ati chu mitamtah in Thadao pao va bible simtheina’n phatchompi jong leu hen vangset umtah a hiche jeh a kon a hichangei a Kuki dalha le pao le tu-khonung a tribe thu a lungboina nei ho boina hung kipatna natoh thiem achan (justify) kit thou thou uhin sihnei langnei tah a thu ajih u ahi ti aphochen cheh in ahi. Recons lekhabu page 27, para 3 na ah “Tunikho dinmun in phung 30 val ho lah ah – Sitlhou, Singsit leh Kipgen – tailou mibul adangse in i-tribe min’u pomthei min khat a khel (rename) ding dei ahitauve” ati kit in ahi. Jabollouna vang hilouva phungbul in adeilou man a aphungmi hon jong adeilou jeng ahipoi. Pu Elmun le Pu Kipgen bulpi ho bouvin Thadou adei jeh a aphungmi hon jong Thadou adei a, ahivang a phung dang hon adeilou ding ahile itidan a Thadou kiloikhomna ho a phungdang dang jong pang a, MIL subject a Manipuri bantah a Thadou-Kuki subject la tampen a chule tribe certificate kilahna le census kijihlutna a Thadou sung a phung dang ho dimset in jong Thadou akijih uham ti igelle reconcilitaion kiminsah a Thadou semhoi nading hilouva alhahsamna bou kihola kimoh dem ahibouve ti akicheh in ahi. Recons lekhabu ah khun amin ah boipou te tia kiseina jong atamkit thou in ahinla amin apom theilou jeh maimai uva Thadou tribe min khelding kiti kit chu lungdon umtah ahikit e. India gamsung a Thadou pom hon vang Kuki chu chungleng vacha min khat hihen, ipi kiseina hihen lang hoilang a hungkondoh hijongle amin a boilouva nomenclature/nampi min a kipom jeng ahi. Achainalam (Recons lekhabu page 30 banchet a) a proposal abolnau va first point a kipe chu hiche hi ahi - "B) Kilungtona ding tribe min ding chu: Pumin-pamin hilou ding ajeh chu pumin pamin ajao tengleh phung a lunglutte ihi jeh un, kinah kibao hung umdoh kit thei ahi". Hiche hin avetsah chu hung un kihoutoh uhite ativang uva Thadou tribe chu mi min a pat hung kisah hihih jong le amaho geldan a pumin khat a kisah ahisah jeh uva Thadou hitheilou ding atiu ahi. Last proposal a kisei "….akikhom phung lamkai jouse kinoptona a declaration khat bol ding" kiti hi phung fanatic chule anti-democratic hi kiphondohna khat ahi. Thadou tribe hi phung bulpi le phunggui, tichu, lenjo-neojo, upat-naopat thua um ahiloutoh lhon a ahibang bang a pao le chondan a tribe min a umsah chu phung bulpi hina a jabolna channa lentah ahi. Phung bulpi khattou in Thadou tribe douna a thupeh anei a aphungmi hon ajuilou le amadia kijumsona ahikeu hilouva phung sung a kiboina le phung minsetna jong ahi.
1957 kum a anakiphutdoh TSA Founder Secretary jong anahi Pu C. Doungel, (IRS Retd) le ex Minister, Manipur, in Thadou Conclave Delhi 2015 a ahoulimna a Thadou ipomtheilou jeh uva ilah uva boina aum pohnatna thu asei jong chu pohnat umtah ahi, hijeh a chu Thadou tribe kilungtoh tah a ina pomlai u geldoh pum a ipomsoh kit thei nadiu lampi iki holdiu ngaikhoh ahi. Manipur a Kuki tribes ho kigollhahna 1951 a Any Kuki Tribes (AKT) chu 1956 a paotho dung juija tribe recognition chun akhel ahitan hiche jou nungsang 2003 kum a AKT kiti hi 1951 AKT toh kikhe ahi ajeh chu 2003 a kiboldoh hi ‘Any Kuki Tribes’ kiti jeng ahin ipi kiseina ham kiseilou ahi. Any Kuki Tribes chu Any Naga Tribes toh 1956 a kivui mangtha ana hitai. Kuki min a kiloikhom Kuki political movement bol a kisei loikhat in athil del uva asei u Kuki state muding sang a Kuki a dia tinggu a pang pen Thadou tribe suhmang dijoh lolhinna hiding dan a agel uva natohna anei jing u jong hi Kuki dia tinggu kisuhbeina tobang ahitai. Kuki chu tribe neokhat dan a AKT boldoh hon phungmin khat pou pou le Kuki akijih tha le tribe khat hijeng dan a phung bulpi ho le mipi ana joulhep u chu 24 October 2016 nikho a Government of Manipur in Any Kuki Tribes kiti hi phung min hile ipi hile anung ama a imacha toh jihtha lou ding, chule hitobanga chu Thadou tribe le tribe dang dang jong anung ama a koibe jihbe umlou ding, ahi tia order aso chun aphondoh ahitai. Hiche jeh a hi AKT boldoh hon namsung a ajou lheplhah u miho kom a custom dung jui beh a ngaidam kithumna anei diu angai in ahi. Manipur a Haokip-Kuki, LunkimKuki tipou va tribe certificate kilah a tribal quota a natoh hile ipi hile thil anamu ho chung a tribe certificate kholchilna umkha le athil mu hou kinunglahpehna le gotna sangtah channa thei ahi. Recons hon Kuki semphat di ti hi alungtup u sangpen dan a jong asei uhi atah ahileh ahunglhung ding September 2017 a Recons conclave kibol ding a hi Kuki sunohphah AKT suhbeina dia kilolna ahung umkhah le vang Recons lolhinna pen hiding ahi. Masang a Kuki a ana um tribe dangho jouse, Old Kuki ana kiti ho tua Naga a um ho le New Kuki anakiti ho tua Zomi le Mizo a um hon ama ama tribe cheh a lungmong tah a aumthei uva Naga, Zomi le Mizo a kona boina ima umlou hela a tribe u khantou machalna achepi’u khu ipijeh ham ti kikhol phat angai in ahi. Hiche hin Kuki tilou lampi dang aumpoi tia aumsa tribe identity suhmang jeng thei ahipoi ti avetsah ahi. Achang seh a Kuki a kikhai nalai Thadou tribe hi Kuki min a douna natoh ache jompeh le Thadou tribe in jong aphatthei akhan touthei nading chamdel a Kuki dalhahna lampi khat ahin kilhen thei nahlai ahi.
Kuki hi abah tribe toh kidou ding bep a kibol ahia, Kuki hithei nadia i tribe hina pailhah ngai ahile vang Kuki hilo umlou ding, tua ahi nalai cheng jong hung hinom lou ding ahi. Recons hon langkhat ah hung un lungtheng tah le condition umlou vin kihoutoh ute tin alhangsap un alang khat kit ah lungtheng vanglah in Thadou tribe min khelding ti condition jaona in kihou ute tin mi kouna aneikit uvin amaho le amaho akikal uvin ahi. Thadou tribe min khel ding deina le Thadou deimona a akito vang un solution jong ahol pou vin, holna dia jong akitoh pou vin, Thadou sang a phajo le hoijo amudoh lou diu jong hetsa ahikit tai. Jou le nal le phung thua kibulphu a Thadou tribe dehna a tribe min thu boundary neilouva houbung lah dung kisen a kilhangsam jeng hi Pathen thu le Recons ho thupi kipumkhat le kihoutoh toh jong kikal ahi. Thadou pao tho phung ho lah a jong kimelmahna le kikhentelna muchi phaloutah kitulut ahin houbung lamkai leh phungbul le phung lamkai ho jong achihthei u angailheh in ahi. Kum ijat hamkhat tribe min Thadou deilouna natohna aga kimusun chu Thadou tribe min kheldohna la hichom lou, nam sung a kikhentelna cheh, adehset a amin deilou ho kisuhnohphahna, bep ahi ti kichen tah a akihetdoh nung a hi larger interest a problem sang a solution joh chu ikhohsah diu joh ahi. Thadou tribe hi ahina banga ipomthei soh teng ule tribe tamtah kikhaikhomna nampi Kuki jong ahina dihtah bang a hung umkit thei pan bep ding ahi. Recons umdoh jouva pat in nam natna pipen khat ‘phung thu a kiboina le kikhenna’ athahbeh in asangdoh kit tan, kitonading sang a kikhentelna le kibungkhenna cheh asohdoh tan ahi.* Hitobang Recons natoh ho achejom peh le namsung a boina sang cheh hung sohthei ding dinmun chan aumdoh tan ahi. Phung thu seinading dola seiding, akalval a seilou ding chule seilouva aphatjoh nading mun le phat a seilou ding chu idiuva aphapen hiding ahi. Recons seidan a kum 60 jentah tribe min Thadou deilou jeh a Thadou pao thoho lah a unity umtheilou ahi kiti hi atah dan in kila leh kum 60 jen Thadou tribe min kheldohdi akiti vang a kikheldoh joulou chu tua Thadou tribe ahung hatdoh kit nung, adeh a tribe min Thadou pomho noplouna a, akheldoh jou mong diu hinam, hichu iti kitona ding kiti thei diham tithudoh lentah aum doh sah in ahi. Tribe min Thadou kheldoh ding khelding ti lunggel hi pailhah a aumsa ahisa hi kilungtohtah a tuhchah kheh a ahatna ding a pan halah a lahcheh ding joh angaitan ahi.
Aipi chu hitale, Thadou tribe a dia apex body Thadou Inpi ahilouleh Thadou kiloikhomna hon Thadou tribe hi pao le chondan kibang aitih a pat eiho kihetjingna ahin phung thu ahipoi tin jong avel vel in hilchetna anei tai, Thadou hi koiman phungmin a akijih le akikoi jong hilou, Thadou phungkhop kiti jong umkhalou, Thadou Phungpi kiti jong umkhalou, Thadou min a sating, sangong kipe le kila ti jong umkhalou, Thadou tribe pom jeh a ingam-chigam, lolkhah ahilouleh le sating-sangong petheilou la ihipou vin chuche malah akhang akhang a ihin phatchompi sohkei nung uva Thadou kahipoi tia Thadou kiki doupi gunkei vang hi ei le ei kideimona le kisuhgepna ahibou vin ahi. Recons lekhabu hi apatna a pat achaina gei ivet le phung thu kalval, Thadou history jong amuphahlou uham ahilouleh apomnom lou ham jeh a ahinau Thadou adeh u ahipen e. Agomlam a seidia chu Recons kiti ho agenda hi solution-focused hilouva problem-focused ahi e ti akimuchen in ahi—hiche hi vangset umtah ahi. Recons hon ahetdiu va dei um khat chu ahina Thadou tribe seilep ho ngansena chang jong leu Thadou tribe min khel nadia ngansena (mandate) changlou ahiu toh lhon a chutobang tohgon anei u hi anuse u angai e. Duha thuhtah a phung bulpi ho chung a mei-am le bong-eh khuhkhum ding atiu jong hi abollou uva pha ahi. Thadou tribe phatna hatna dia mopohna inei cheh utoh lhon a kikhantelbe nading tribe thah thah boldoh got sang a aumsa Thadou a umkhom sohkei nadia pan lahkhom dijoh ahi. Ipi jeh ham a Thadou toh kicham thei lou va tribe thua boi loikhat hon Thadou khel ding tia ana boldoh u AKT chu solution ahitai atiu vang a ahilou imuchen tah u leh iki hetjingnau tribe min Thadou toh kicham a lungmong a umna ding mong mong ahitai ti hi Recons conclave kiman a pat ahin geldoh diu tahsan le kinep aum in ahi. Thadou ten i tribe u Thadou donse louva Kuki chu Thadou tribe dana ibolbol uva Kuki bou ina ngolpi sot behseh nalam uva tribe dang jouse dalhah a kiumlo a Thadou jong Kuki jong boinalou ding beh boina in itoumden u ahitai tihi geldoh kit a pan ilahthah u angai lheh in ahi. Hijeh a chu phat sottah chatlinglou tobang a ana um ahivang a tulang a athahbeh a hung machal kit ihinau Thadou ikilimbol diu apoimo lheh in ahi.
Thadou tribe hi loikhat deilou man ahilouleh sum le pai chule kiboltheisah vang a suhmang thei hilou ahi, ahileh mang ding ana hitai, ti vang hi ihetsoh kei u angai in ahi. Problem-focused hilouva solution-focused joh hipum in ‘Narrative approach’ a kiseibang in thilsohsa khat chu aki khel thei tapoi, ahinla a meaning ikhel thei uve. Hibang chun Thadou a kihe ihitah ule kiletsahna, kichangngailutna, kimudana, fanaticism, kibungkhenna, kiphulahna le kiloupisahna ho pailhau hitin phung le chang ahilouleh Thadou le Kuki min a seikhel bolkhel ho jong kingaidam utin tu le khonung ding ngaitona’n Thadou chu tonlai a pat a kilungtoh tah a ina pomsoh hel bang uvin ahinabang tah in kisanjom utin kidalsah le kineisahtum umlou vin, ahinlah kineisahsoh hiel utin, phatchompi sohkei kit tau hite. References: 1. Carey, Bertram S. and H. N. Tuck; 1896, “The Chin Hills”, Rangoon. 2. Shakespear, J; 1912, “The Lushei-Kuki Clans”, London. 3. Khup Thang; (2015), “Thadou Hungkondohna.” 4. “Reconciliation Brochure, (Tribe min chungchanga Kibaotamna Suhthengna ding Lhangsap)”, 2015; published by Reconciliation Forum. 5. Haokip, Ngamkhohao, “The Thadou Tribe: Searching For Unity and Progress.”
Â
Categories: None